U Beogradu, 16.05.2018.

Pitanja poštovanja manjiskih prava čine jednu je od važnih dimenzija odnosa Srbije sa susednim zemljama. Problemi manjina su neposredno povezani sa međudržavnim odnosima jer najveći broj manjinskih zajednica ima matične države u susednim zemljama. Region bivše Jugoslavije, kao i šire Jugoistočne Evrope, karakteriše se postojanjem velikog broja nacionalnih manjina (u Srbiji žive pripadnici 26 manjinskih zajednica, u Hrvatskoj 22, u Rumuniji 20, Crnoj Gori 15, Mađarskoj 13, Makedoniji 6 itd.). Imajući u vidu njihovu brojnost i značaj koji manjinska problematika ima za odnose sa susednim zemljama čini se svrsishodnim sagledati osnovna sporna manjinska pitanja.

Rumunija traži da Srbija prihvati vlašku nacionalnu manjinu u istočnoj Srbiji kao deo autohtone rumunske zajednice. Ovo je već duže vreme najozbiljnije otvoreno pitanje u bilateralnim odnosima, uz rumunsko nastojanje da se ono internacionalizuje. Slično tome Hrvatska pokreće pitanje Bunjevaca smatrajući da se Srbija meša u identitetska pitanja tako što se nejednako odnosi prema Hrvatima i Bunjevcima koje navodno favorizuje.

Drugo sporno pitanje na kojem insistiraju hrvatska i rumunska strana je da se za njihove manjinske zajednice obezbedi garantovano mesto u Narodnoj skupštini Republike Srbije.

Pri tome se pozivaju na bilateralne sporazume o zaštiti manjina i na reciprocitet s obzirom da u Hrvatskoj Srbi imaju tri a u Rumuniji jedno zagarantovano mesto u parlamentu. To je bilo jedno od pitanja zbog kojeg je Hrvatska blokirala otvaranje poglavlja 23 u pristupnim pregovorima Srbije sa EU. Prema rešenju u zakonodavstvu Srbije zastupljenost manjina u predstavničkim telima omogućena je dostizanjem tzv. prirodnog praga od 0,4% što je znatno ispod cenzusa od 5% koji važi za ostale političke partije, ali nije lako ostvarljivo za malobrojne i manje koncentrisane zajednice kao što su rumunska i hrvatska. Pitanje garantovanog mesta u parlamentu može se rešiti samo u sklopu promene izbornog zakona Srbije.

Pored toga, hrvatska i rumunska manjina, kao i većina ostalih manjinskih zajednica u Srbiji iskazuju nezadovoljstvo zbog obaveze prikupljanja 10.000 overenih potpisa za kandidovanje manjinske liste na parlamantarnim izborima, što je inače uslov koji važi i za druge političke partije i traže da se taj broj smanji. Reč je o rigidnoj odredbi posebno nepovoljnoj i teško dostižnoj za manje zajednice. Poređenja radi u Hrvatskoj je potrebno 100 overenih potpisa za samostalan izlazak manjinske stranke na izbore.

Osetljivo pitanje je i rumunski zahtev za vršenje verske službe na maternjem jeziku u istočnoj Srbiji gde, međutim, Eparhija Dakija Feliks Rumunske pravoslavne crkve sa sedištem u Deti (Rumunija) i administrativnim centrom u Vršcu, koja se odnosi na područje srpskog Banata, nema jurisdikciju. Polazeći od odredbe sadržane u Ustavu Srbije da je crkva odvojena od države, naš stav je da ovo pitanje treba rešavati u neposrednom dijalogu Srpske i Rumunske pravoslavne crkve. Problem je, međutim, u tome što je taj dijalog u prekidu od 2006.godine zbog bespravnog podizanja rumunske crkve u mestu Malajnica kod Negotina 2002 godine i upada pojedinih episkopa i sveštenika Rumunske pravoslavne crkve na kanonsku teritoriju SPC bez njenog odobrenja. Sa rumunske strane se, međutim, ukazuje da pored pitanja koja se rešavaju u međucrkvenom dijalogu, država treba da obezbedi uslove za slobodu veroispovesti jer se u suprotnom ugrožavaju ljudska prava koja ulaze u krug tzv. kopenhaških kriterijuma koje zemlje kandidati moraju da zadovolje ako žele da pristupe Evropskoj uniji.

Hrvatska i bugarska strana, uz podršku većine ostalih manjinskih zajednica, pokreću pitanje finansiranja medija na jezicima nacionalnih manjina. Privatizacija medija koja je izvršena u cilju prilagođavanja zakonodavstva Srbije zakonodavstvu EU kako bi se obezbedila njihova nezavisnost od uticaja vlade pogodila je jedan broj manjinskih medija što je dovelo do njihovog gašenja (Radio Subotica i Radio Sombor na hrvatskom jeziku, Niška televizija i RTV Caribrod iz Dimitrovgrada na bugarskom jeziku itd.). U pogledu manjinskih medija akcenat se stavlja na projektno finansiranje, prema kojem se sredstva za sufinansiranje projekata na jezicima nacionalnih manjina dodeljuju na osnovu rezultata konkursa koji se svake godine raspisuju na republičkom, pokrajinskom i nivou lokalne zajednice. To, međutim, za sada ne funkcioniše dovoljno dobro a manjinske zajednice, polazeći od činjenice da mediji na jezicima manjina nemaju fondove i nisu komercijalno održivi, smatraju da je obaveza Srbije da obezbedi njihovo finansiranje. Poređenja radi u Mađarskoj, Rumuniji i Hrvatskoj manjinski mediji imaju finansijsku podršku države.

Svakako, potreban je suštinski napredak i na drugoj strani manjinskog sindroma kroz poboljšanje položaja srpske zajednice u okruženju (priznanje srpske nacionalne manjine u Sloveniji, zaključivanje bilateralnog sporazuma i formiranje mešovite komisije za zaštitu manjina sa Albanijom, definisanje statusa srpske zajednice u Crnoj Gori, zaštita prava srpske manjine u Hrvatskoj čiji je položaj pogoršan u 2017.godini donošenjem Zakona o hrvatskim braniteljima u kojem se navodi da su „agresiju na Hrvatsku izvršili Srbija, Crna Gora, JNA i deo srpskog stanovništva u Hrvatskoj“, odbijаnјem zahteva da Srpsko nacionalno vijeće i Zajedničko veće opština istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema dobiju status manjinske samouprave i dr.).

Očigledno je da se Srbija nalazi pred ozbiljnim izazovima kada je reč o manjinskim problemima što nalaže adekvatno postavljanje, aktivnije angažovanje, sistematsko i kontinuirano bavljenje naših nadležnih institucija i stavljanje ovih pitanja na visoko mesto na agendi odnosa sa susednim zemljama.

dr Dragomir Radenković, ambasador u penziji
Srpski spoljnopolitički krug